Наталля Чакліна-Гарбачова жыве ў Гродне з 1970 года і лічыць горад сваёй другой радзімай. Яна — самы ўзроставы аўтар зборніка, але нават у свае 90 гадоў пастаянна ўдзельнічае ў рабоце гарадскога аматарскага калектыву «Надзея», які не адно дзесяцігоддзе аб’ядноўвае творчых асоб горада над Нёманам. На яе думку, Гродна — гэта горад мары і горад паэтаў.
У зборнік увайшло апавяданне пра тое, як важна апынуцца дома, — прайсціся па пешай вуліцы гістарычнага цэнтра, зайсці у Фарны касцёл, Каложскую царкву, Стары замак, выпіць кавы ва ўтульнай кавярне.Да шуму горада прыслухалася паэтка Кацярына Каламійцава, і яна пачула ў ім гукі жыцця, шэпат дрэў, гудзенне машын, шум дажджу. Свой верш яна так і назвала «Шум горада». Дарэчы, верш пакладзены на музыку і неаднаразова гучаў у выкананні музыкантаў-аматараў. Дзякуючы вершам, можна ўявіць аблічча горада ў кожную пару года.
Гісторык-архівіст прадставіла ў зборніку пазнавальны артыкул аб музычным Гродна XVІ — пачатку XX стагоддзя. Адзін з першых аркестраў — літоўская капэла — быў створаны ў Гродне яшчэ ў 1543 годзе. На пачатак XVІІ стагоддзя ў ім налічвалася 15 музыкантаў і спевакоў. Самай яркай старонкай у развіцці музычнай культуры тых часоў стаў перыяд праўлення Антонія Тызенгаўза, які стварыў у горадзе музычную школу. У гэты ж перыяд у Гродне пачаў дзейнічаць першы пастаянны тэатр пад кіраўніцтвам Саламеі Дэшнер. Разам з драматычнымі спектаклямі ставіліся і оперы. Архіўныя дакументы расказваюць, што Гродна наведвалі вядомыя музычныя і тэатральныя трупы. На працягу стагоддзяў тут існавалі творчыя традыцыі, і гродзенскі глядач быў гатовы да ўспрымання шэдэўраў сусветнага мастацтва.
У зборніку прыцягвае ўвагу нарыс, які выйшаў у сааўтарстве Дзмітрыя Радзівончыка і Сяргея Трашко. Яны ўбачылі Гродна такім, якім ніхто яго да гэтага часу не бачыў. Гэта свайго роду творчы эксперымент, фантасмагорыя.
Разам са здымкамі Гродна паўстае ў невядомым ракурсе. Немагчыма ідэнтыфікаваць эпоху апісаных і сфатаграфаваных мясцін. Як удакладняе пісьменнік, гэты незвычайны вобраз не ўвойдзе ў турыстычныя праспекты і даведнікі, тым не менш ён цікавы.— Такі вобраз горада мне дапамог адкрыць мой сябар Сяргей, гэта была яго ідэя, — расказаў гродзенскі пісьменнік Дзмітрый Радзівончык. — Мы выкарысталі эфект адсутнасці як мастацкі сродак, правялі яго праз усю кампазіцыю нашага нарыса. Гэта свайго роду падарожжа па часе.
— На гербе Гродна галоўная выява — алень, які скача праз агароджу. Таму мы хацелі спыніцца на прыродным ландшафце горада. І выявілі, што раней, відавочна, тут была гарыстая мясцовасць. Мы натыкаліся на даволі дзіўныя пейзажы з абрысамі пабудоў, імшыстымі бярвеннямі, — дадаў Дзмітрый.
Сакральна-чароўным атрымаўся горад у нарысе «Гродна нябачны». Складваецца ўражанне, што гэта нібы партал у іншы свет, а з-за пагорка вось-вось выскачыць дракон, — апісвае сваё падарожжа пісьменнік і звяртае ўвагу на плазмоіды (плазменныя згусткі), якія трапілі ў аб’ектыў фотакамеры.
Сяргей Трашко раіць засяроджвацца не толькі на тым, што пішуць у даведніках, але і самім шукаць цікавыя мясціны. А такіх нямала ў кожным населеным пункце. Варта толькі прайсціся іншымі сцежкамі, змяніць маршрут, убачыць знаёмыя мясціны з другога боку. Магчыма, гэта дапаможа змяніць штосьці і ў сабе саміх.
— Гэта не першы зборнік пра Гродна. Праект стартаваў у 2008 годзе і быў прысвечаны 880-годдзю горада. Адбылося два перавыданні, зборнік уручалі ў якасці падарунка прадстаўнікам усіх дыяспар падчас правядзення Рэспубліканскага фестывалю нацыянальных культур. У зборніку было шмат ілюстрацый нашых гродзенскіх мастакоў, а многія вершы суправаджаліся нотамі. І вось праз пяць гадоў мы працягваем праект. За гэты час сабралася нямала новых твораў, многія нават не ўвайшлі ў кнігу, мы ўключылі толькі самыя моцныя. Зборнік, дарэчы, адзначаны ў Саюзе пісьменнікаў Беларусі, яго старшыня Алесь Карлюкеіч заўважыў, што кніга не толькі прыгожая па знешнім выглядзе, але і якасная па зместу, дзе ўсебакова і сцісла паказаны горад, — расказала Людміла Кебіч.У зборніку сабрана каля сотні твораў амаль 50 аўтараў. Старшыня Гродзенскага абласнога аддзялення грамадскага аб’яднання «Саюз пісьменнікаў Беларусі» Людміла Кебіч называе змест зборніка гродназнаўствам.
Праз пяць гадоў магчымы працяг праекта. Тады гораду будзе 900 гадоў. Ёсць час зрабіць новыя цікавыя жанравыя і гістарычныя даследаванні ў мінулым і сучасным жыцці старажытнага Гродна.
Фота аўтара